Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi TES nedir?
Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi TES, emeklilik döneminde ortaya çıkabilecek olası gelir düşüşünü dengelemek ve çalışma hayatındaki yaşam kalitesini sürdürmek amacıyla tasarlanmıştır. Bu sistem, aynı zamanda hane halkı birikimlerini artırmayı hedefleyen ek bir emeklilik geliri oluşturulmasını öngörür. TES, çalışanların, işverenlerin ve devletin katkılarıyla, çalışanların kişisel hesaplarına yatırılan nakdi ödemelerin emeklilik yatırım fonlarında değerlendirileceği ve fon seçimleri ile birikimlerin dağılımının çalışan tarafından belirleneceği, ikinci basamak bir emeklilik modeli olarak planlanmıştır.
Katılım zorunlu olacak mı, uygulama ne zaman başlayacak?
Bu sistem 1 Ocak 2022 tarihinde yürürlüğe girecek ve tüm özel sektör çalışanları bu yeni düzenlemeye dahil olacak. Kapsamdaki çalışanlar öncelikle “karma TES”e otomatik olarak katılacak, sonrasında dileyenler “isteğe bağlı TES”e geçiş yapabilecek.
Geçmiş kıdem hakları nasıl korunacak, hak kaybı olacak mı?
1 Ocak 2022’de yasanın yürürlüğe girmesiyle birlikte, çalışanların bu tarihten önceki kıdem tazminatı hakları eksiksiz bir şekilde korunacaktır. Çalışanlar, bu tarihten önceki çalışma sürelerine ait kıdem tazminatı hakları güvence altına alınarak karma TES’e geçiş yapacaktır. Bu nedenle, 1 Ocak 2022 sonrası kıdem tazminatını hak edecek şekilde işten ayrılan bir çalışan, geçmiş döneme ait kıdem tazminatını alabilecek ve bu hak yeni sisteme aktarılmayacaktır.
Çalışanlar açısından herhangi bir hak kaybı söz konusu değildir. Mevcut kıdem tazminatı sisteminde brüt ücretin yüzde 8,33’ü kadar kıdem tazminatı alan çalışan, karma TES ile yüzde 5,33’ü kıdem tazminatı ve yüzde 3’ü işveren katkısı olmak üzere yine toplamda yüzde 8,33’lük bir hakka sahip olacaktır. İşverenin yüzde 3’lük katkısı, çalışanın bireysel fon hesabında birikecektir.
Mevcut durumda bir çalışan istifa ettiğinde yüzde 8,33’lük kıdem hakkının tamamı kaybedilirken, karma TES’te bireysel fon hesabında biriken yüzde 3’lük hakkı korunacaktır. Ayrıca, çalışanların karma TES’e geçmeden önceki kıdem tazminatı hakkı da saklı kalacağı için herhangi bir hak kaybı yaşanmayacaktır.
İsteğe bağlı TES kapsamında, çalışanın bireysel fon hesabında biriken miktar, bazı istisnai durumlar dışında ve aynı iş yerinde bir yıldan fazla çalışmış olmak şartıyla, kendi isteğiyle işten ayrılsa bile kazanılmış bir hak olarak kalacaktır.
Asgari ücretli bir çalışan emeklilikte ne kadar alacak?
Asgari ücretli çalışanların alacağı emeklilik maaşı, emeklilik yaşına gelmeden önce sistemden yapacağı kısmi çekilişler, emeklilikte toplu para çekip çekmeyeceği, karma sistemde mi kalacağı yoksa isteğe bağlı sisteme mi geçeceği ve isteğe bağlı sistemde kalış süresi gibi faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterecektir.
Eğer bir asgari ücretli 25 yıl boyunca isteğe bağlı TES’te kalırsa, bireysel fon hesabında 68 bin lira birikebilir. Bu birikimi toplu olarak çekmezse, kendisine 15 yıl boyunca yaklaşık 461 lira emekli maaşı bağlanacaktır.
Asgari ücretli bir çalışanın 25 yıllık karma TES birikimi ise 37 bin lira olacaktır. Bu birikimi toplu olarak almazsa, 15 yıl süresince yaklaşık 251 lira emekli aylığı alması öngörülmektedir.
Çalışan firma değiştirdiğinde bireysel fon hesabına ne olacak?
Çalışan, haklı bir fesih sebebi olmadan işten çıkarılırsa veya istifa ederse, son çalıştığı firmadaki bireysel fon hesabında biriken tutar olduğu gibi korunacaktır.
Ancak, bir yıldan fazla çalışmış ve ahlak ve iyi niyet kurallarına uymadığı gerekçesiyle işten çıkarılan bir çalışanın, son firmasına ait işveren ve devlet katkısının yüzde 50’si bireysel fon hesabında kalacak, kalan yüzde 50’si ise TES sigorta hesabına aktarılacaktır. Bu miktar, yasal süreç tamamlanana kadar bloke olarak bekletilecektir.
Bir yıldan daha kısa süre çalışmış ve iş veya hizmet sözleşmesi feshedilmiş ya da istifa etmiş bir çalışanın işveren ve devlet katkıları tamamen TES sigorta hesabına aktarılacak ve hukuki süreç sonuçlanana kadar bloke tutulacaktır.
Bireysel emeklilik, otomatik katılım ve tamamlayıcı emeklilik sistemi hesapları birleştirilebilecek mi?
Kişinin Otomatik Katılım Sistemi (OKS) hesabı varsa, isteği doğrultusunda bu sistemde kalmaya devam edebilecektir. Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) ve OKS, bu sistemi tercih edenler için devam edecektir.
Vergi desteği sağlanacak mı?
Sistem kapsamındaki tüm çalışanların ücretlerinden, asgari ücret üzerinden hesaplanan damga vergisi tutarı kadar indirim yapılacaktır.
Asgari ücretin üzerinde kazancı olanlar, çalışan katkısını yüzde 6’ya kadar artırabilecektir. Bu durumda, zorunlu çalışan katkısına ek olarak yatırılan katkı payı, asgari ücretin yüzde 25’ini aşmamak kaydıyla, gelir vergisi matrahından düşürülebilecektir.
Hangi katkı oranları uygulanacak?
Karma TES’te yüzde 5,33 kıdem hakkı ve yüzde 3 işveren katkısı alınırken, isteğe bağlı TES’te yüzde 4 işveren katkısı ve ek olarak yüzde 1 (asgari prime esas kazanç üzerinden) devlet katkısı geçerli olacaktır.
Çalışan katkı payı oranları, aylık prime esas kazancı asgari ücret olanlar için yüzde 0,5, asgari ücret ile iki katı arasında olanlar için yüzde 1,5, iki katından fazla olanlar için ise yüzde 2,5 olarak belirlenmiştir. Çalışan, talep etmesi halinde bu oranı aylık prime esas kazancının yüzde 6’sına kadar yükseltebilecektir.
Birikimler nasıl değerlendirilecek?
Birikimler, emeklilik yatırım fonları aracılığıyla yönetilecektir.
İşveren payının ödenmemesine karşı bir güvence var mı?
Emeklilik şirketlerine, prim alacaklarını sigorta ettirme mecburiyeti getirilecektir. Ayrıca, ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı sebeplerle işten çıkarılan veya bir yıldan az çalışarak istifa eden çalışanların TES sigorta hesabına aktarılan tutarlar da bu sigorta amacıyla kullanılacaktır.
Birikimlerin reel değer kaybına karşı bir koruma olacak mı?
Fon seçimini çalışanın kendisi yapacağı için, reel getiri bu seçime bağlı olarak oluşacaktır.
İstifa durumunda birikimler çalışana ödenecek mi?
Bir yıldan az çalıştıktan sonra istifa eden bir çalışanın sadece çalışan katkısı bireysel fon hesabında kalacaktır. Bir yıldan uzun süreli çalışılan işlerden istifa edilirse, bireysel fon hesabına ödenen primler olduğu gibi hesapta kalacak ve fonda değerlenmeye devam edecektir. Çalışan, bu birikimi sistemden çıkış şartlarına bağlı olarak kısmi çıkışla veya emeklilik yaşında alabilecektir.
Sistemden kısmi çıkışlar hangi şartlarda yapılacak?
60 yaşını doldurmamış katılımcılar, talep etmeleri halinde, evlilik, işsizlik, ilk konut edinimi veya ağır hastalık gibi nedenlerle birikimlerinin bir kısmını alabilecektir. Her bir durum için, başvuru tarihindeki birikimin en fazla yüzde 10’u, tüm kısmi çıkış hallerinin toplamı için ise en fazla yüzde 20’si toplu olarak ödenebilecektir.
Sistemden tamamen çıkış hangi şartlarda olacak?
Cayma ve ayrılma hakkı olmayan bu sistemden tam çıkış, ancak emeklilik dönemi bittiğinde, çalışanın ölümü veya maluliyeti durumunda gerçekleşecektir. Emekli olan çalışan, kendisine bağlanan aylık süresi dolduğunda sistemden çıkmış sayılacaktır.
Bireysel hesaplara devlet katkısı hangi aralıklarla ödenecek?
Bireysel hesaplara devlet katkısı nakit olarak ödenecektir. Ödeme, çalışanın ve işverenin katkı paylarının sisteme aktarıldığı ayı takip eden ayın sonuna kadar yapılacaktır.
Sistem SGK emekliliğinde bir değişiklik getirecek mi?
TES, ikinci basamak bir emeklilik sistemi olarak kurgulandığı için Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) kapsamındaki birinci basamak emeklilik sisteminden ayrı bir yapıdadır. Bu nedenle, çalışan emeklilik yaşı geldiğinde SGK’den emekli olacak ve ayrıca 60 yaşına ulaştığında TES’ten ikinci bir emekli aylığı alabilecektir. Kişi, bu iki emekli maaşını aynı anda, herhangi bir kesinti veya oransal azalma olmadan alabilecektir.
Emeklilik için belli bir süre ve yaş şartı olacak mı?
Tamamlayıcı emeklilik yaşı 60 olarak belirlenmiştir, ancak emekli olmak için belirli bir çalışma süresi şartı aranmamaktadır. Çalışan adına ödenen katkılar kişisel fon hesabında biriktiği için, her çalışan 60 yaşına geldiğinde hesabındaki birikime hak kazanacaktır. Başka bir deyişle, 5 yıl çalışan da 30 yıl çalışan da 60 yaşını doldurduğunda hesabındaki birikim doğrultusunda ödeme alacaktır.
Mevcut uygulamada her yıl için 30 günlük brüt ücret tazminat olarak ödeniyor, bu uygulamada değişiklik olacak mı?
Bu uygulamada bir değişiklik olmayacaktır. 30 günlük sürenin 19 günü kıdem tazminatı olarak hesaplanacak, kalan 11 günü ise kişinin bireysel fon hesabında birikecektir.
Mevcut çalışanların birikmiş tazminatları fona mı devredilecek, yoksa isteyen parasını alabilecek mi?
Birikmiş kıdem tazminatına dair hiçbir yeni düzenleme yapılmamıştır. Bir çalışan, kıdem tazminatını hak edecek şekilde işten çıkarılırsa, geçmiş döneme ait kıdem tazminatını alabilecektir.
Mahkeme veya arabulucuya gitmiş tazminat alacakları ne olacak?
Geçmiş haklar korunduğu için, hukuki süreçteki tazminat alacaklarında bir değişiklik olmayacaktır.
Bu sistemle bir gün çalışanın bile tazminat hakkı olacak mı?
Çalışan bir gün dahi çalışmış olsa, bireysel fon hesabındaki hakkı saklı kalacaktır. İşveren tarafından işten çıkarılması durumunda, bir günlük çalışmasına karşılık gelen TES katkısı hesabında duracaktır.
Emeklilikte fondaki para toplu mu verilecek, yoksa maaşa mı dönecek?
Kişi emekli olduğunda, hesabında biriken tutarın en fazla yüzde 25’ini toplu olarak alabilecektir. Bireysel fon hesabında kalan miktar ise aylık ödemeler şeklinde kendisine verilecektir.
Mevcut çalışmaya işveren ve işçi temsilcileri katılıyor mu?
Sistem taslağı, işçi ve işveren temsilcileriyle paylaşılmış ve görüşleri alınmaktadır.
